Kostbare boter; een product van grote waarde in zowel uw dagelijks leven als voor toverij? Deel 1.

Als u enkele middeleeuwse later—eeuwse bronnen heeft gelezen over alle misdaden van vermeende heksen dan zijn u vast enkele dingen opgevallen. De misdaden zijn vaak rondom stelen/bederven of betoveren van eten en drinken. Of het betoveren van de middelen om eten en drinken te maken. Het betoveren van de boterkarn dat de boerin of boerenmeid de boter niet kan karnen of- persoonlijk vind ik deze bijzonder slim -dat de boter op magische wijze bij de heks thuis verschijnt. En die arme boerin maar karnen!

En waarom heb ik het nu ineens over boter karnen? Welnu, ik heb eergisteren zelf boter gemaakt. Om met de woorden van mijn zus te spreken; zo moeilijk is het niet. Men neemt 500ml aan slagroom en giet deze (zo koud als mogelijk) in een kom. U kan dan met een garde, handmixer of keukenmachine er boter van maken. Let wel; met een keukenmachine duurt het ongeveer 15 minuten, op de hoogste stand. Doet u het met de hand, dan is het afhankelijk van hoe snel en hard u kunt kloppen (en dit kan volhouden!). Uiteindelijk scheiden de vetten zich van het vocht (of andersom) en krijgt u een wildwaterpark effect in uw kom (zeker met de keukenmachine) en weet u, dit is het moment om de machine uit te zetten en de boter te spoelen. Ik heb de boter uit de garde gedrukt (in een kom met koud water) alvorens de karnemelk door een zeef te halen om te kijken of er niet stukjes boter in zaten. Deze voegde ik bij de boter. In de bak met water moet u snel zijn. Kneed de boter alsof het brood is en maak er weer een bolletje van. Doe het water weg en vul de kom opnieuw met schoon en vooral KOUD water. Herhaal het kneden. Als het goed is, blijft het water helder. Zo niet, herhaal nogmaals. Blijft het water helder dan kan u de boter op een natte plank met twee natte spatels in vorm slaan. Dit is een snel proces en ik heb de boter gelijk in de botervloot gedaan.

Zoals u kan lezen hierboven is dit- in vogelvlucht -het proces van boter maken. Een ietwat arbeidsintensief en afwas-stapelend-proces. Maar wel met als resultaat dat u echte en zelfgemaakte boter heeft. En de boter is erg lekker! Deze boter is het lekkerst en het meest smeerbaar op zelfgebakken brood of heel stevig brood.

Maar waarom waren heksen zo verzot op bijvoorbeeld boter? Of liever gezegd op het stelen van de boter? Boter maken kost tijd en energie. En ongetwijfeld had niet iedereen hier altijd evenveel zin in. Hoe makkelijk zou het zijn om gewoon boter- in een oneindige voorraad -in je voorraadkast te hebben en bovenal, vers! Als bij toverslag verschijnt het. Net als verse melk, room en de lekkerste kazen. Iedereen zou daar blij van worden. Naast het praktische aspect van eten wat ook gewoon lekker en voedzaam is, kan eten ook voor overvloed staan. Geluk, gezondheid en levenskracht. Heel basaal bekeken is eten iets wat ons brandstof geeft, het stelt ons in staat om te leven. En daarmee wordt direct een ander aspect van de heks belicht; het stelen van geluk/levenskracht, etc. Hierbij gaat het niet zozeer om het fysieke product, maar om waar het symbool voor staat. En dat maakt het nog veel enger; wat nu als een heks uw geluk, wat van uw levenskracht en/of overvloed steelt? Of bederft? Wat dan? Maar hoe dan bijvoorbeeld een behekste boterkarn te onttoveren? Meerdere bronnen verwijzen als eerste naar twee hoofdzakelijke dingen. 1. Het voorkomen van een betovering op de boterkarn. En 2. Het zegenen van de boterkarn (veelal door een priester) breekt elke betovering die erop geplaatst is.

Hoe voorkom je dat boterkarn betoverd wordt? In mijn eerder schrijven had ik het over een lijster-en-vlierhouten kruis. En ten dele- de vlier -helpt deze te voorkomen dat een betovering wortel zou schieten. Men nam een tak van de vlier en legde deze in of op de boterkarn. In mijn beleving is het heel logisch om tot de Vliermoeder of de Heilige Maagd Maria te binnen terwijl men dit doet, zodat de vliertak weet wat deze moet doen. De bronnen hebben het er niet over of dit verse vliertakken zijn, of al eerder geoogste. Ik heb dit zelf nog niet uitgeprobeerd, maar ik zie geen reden dat dit niet zou kunnen werken. Persoonlijk zou ik liever gaan voor het eerdergenoemde kruis samen met het gebed. Anders blijft u bezig met het afsnijden van vliertakken. En het lijkt mij dat de vliermoeder daar niet bepaald blij van wordt! De tweede manier van om te gaan met betoverde dingen, zoals een boterkarn, is de hulp in te roepen van een plaatselijke priester. Deze kan de boterkarn dan zegenen. Zelf zou ik dit als laatste optie zien; ik kan mij moeilijk indenken dat een priester (gezien hoe druk ze het hebben, en hoe druk ze in hun gemeentes zijn) hier hedendaags tijd voor zou maken. Maar met de zegening van de priester zou de boterkern afdoende onttoverd zijn en zou de boerin weer kunnen karnen.
Een andere opties is om de vermeende heks (of welke heks dan ook) te dwingen of over te halen om de boterkarn te zegenen. Want als de oorspronkelijke heks, of een heks, de betoverde boterkarn zou zegenen, dan had dit een gelijk effect aan de zegening van de priester. Een ietwat voorzichtige conclusie hier is dat het- in werkelijkheid -niet heel veel uit maakt wie het object zegent, als het maar gezegend wordt!

Omdat ik mijn zelfgemaakte boter liet zien aan een vriend op Instagram benoemde ze een bepaald fenomeen rondom boter/boter karnen. Boter zegeningen. Ik had hier nog nooit van gehoord, maar in haar onderzoek naar Nederlandse folklore kwam ze enkele bronnen tegen waarin het werd benoemd dat dit dus een gebruik was dat ooit werd ingezet. Zoals gebruikelijk in academische literatuur en andere bronnen werd er ietwat lacherig over gedaan en geen praktische informatie aan verbonden. Het is niet ondenkbaar dat dit in bepaalde plaatsen, mogelijk familie gebonden, per regio kon verschillen. In gesprek met haar kwamen wij erop uit dat het gebruik van psalmen hierbij niet weg te denken is.
Het zingen van een psalm of het herhalen van een gebed, geeft een bepaald ritme. En een ritme is prettig werken als je een handeling lang moet doen, zoals boter karnen. Nu kon ik zo het onderzoek niet terugvinden, maar ik heb eerder gelezen dat psalmen eerder ook werden ingezet om de tijd in de gaten te houden tijdens bijvoorbeeld het bakken (of het mengen van iets). Bid 8 wees gegroetjes om het deeg niet te over kneden. Zelf ben ik nog geen boter zegeningen tegengekomen in mijn lezen, maar nu ik weet dat dit mogelijk een gebruik was dat écht leefde. Welnu, ik kan alleen maar hopen dat ik het eens tegen zal komen. Of in ieder geval een werkbare beschrijving ervan. En anders kan ik er vast wel eens zelf maken!    

Dat was het weer voor nu. Ik hoop dat het goed met u gaat, en tot de volgende keer!

– Caspar; de Duivelbanner van Over de IJssel.

Bronnen:
https://www.verhalenbank.nl/items/show/49569
https://www.verhalenbank.nl/items/show/49581